Cudze chwalicie, swoje poznajcie... (cz. 50)
Cmentarz parafialny w Radzyniu Podlaskim położony jest we wschodniej części miasta. Prowadzi do niego ul. Sitkowskiego, która okala go częściowo od zachodu i od północy. Po przeciwnej stronie cmentarz ogranicza ul. Błogosławionych Męczenników Podlaskich, natomiast od wschodu ul. Leśna. Zajmuje powierzchnię 2,9 ha i jest zarządzany przez Parafię Trójcy Świętej.
Radzyński cmentarz parafialny powstał pod koniec XVIII wieku, a najstarsza wzmianka o jego istnieniu pochodzi z 1802 roku. Odnajdziemy na nim zabytkowe nagrobki datowane na drugą połowę XIX i początek XX wieku. Pierwotnie cmentarz zajmował niewielki obszar wokół eklektycznej kaplicy Św. Anny, która początkowo pełniła funkcję krypty grobowej rodziny Korwin-Szlubowskich. Cmentarz był systematycznie rozbudowywany. Najpierw rozciągał się wzdłuż drogi Kozirynek Stary, która w późniejszym okresie zmieniła nazwę na ul. Sitkowskiego. Z czasem stała się ona jego wewnętrzną aleją dzieląc go na część północną i południową, a następnie zmieniła swój bieg okalając cmentarz od północy. Zachodnia część cmentarza została wydzielona dla prawosławnych, którą od części katolickiej oddzielał drewniany parkan. Rozebrano go w 1929 roku po tym jak poświęcono tę część cmentarza, co było równoznaczne z likwidacją miejsca pochówku osób wyznania prawosławnego. Z kolei w północno-zachodnim rogu cmentarza znajdowała się część, gdzie grzebano nieochrzczone dzieci, osoby innego wyznania i samobójców. Istniała ona do lat 60. XX wieku.
W 1897 roku cmentarz otoczony został parkanem o wysokości 1,3-1,7 m, który wymurowano z czerwonej cegły. Od strony północnej umiejscowiona została w nim trójprzelotowa brama główna prowadząca na część katolicką cmentarza. Składała się ona z dwóch masywnych, murowanych czworobocznych filarów, które zostały przyozdobione pseudopilastrami oraz pasową dekoracją. Od zewnątrz, w nieotynkowanych płycinach, umieszczone zostały krzyże. Filary zwieńczono gzymsem oraz żeliwnymi wazami, natomiast po bokach zostały osadzone na nich niskie furtki. W tym samym czasie powstała też kostnica zwana domem przedpogrzebowym. Ten niewielki, prostokątny budynek został zlokalizowany w północno-wschodnim rogu cmentarza. Pokrywa go dwuspadowy dach z blachy. Od zachodu prowadzą do niego drzwi, a od południa znajduje się w nim jedyny otwór okienny. Obecnie domek służy jako składzik na narzędzia dla grabarza. Obok niego znajduje się studnia. Drugą spotkamy przy głównej alejce, w niedalekim sąsiedztwie kaplicy Św. Anny.
Przez długie lata cmentarz miał charakter parkowy. Na jego terenie rosło kilkaset drzew, spotkać można było nawet pomniki przyrody. Do najczęściej występujących gatunków zaliczały się brzozy, dęby, jałowce, jesiony, kasztanowce, lipy. Wyznaczały one niegdyś granice cmentarza, podkreślały jego układ, wytyczały ścieżki i alejki. Niestety od początku XXI wieku liczba drzew na cmentarzu systematycznie maleje. Obecnie wśród roślinności dominuje czarny bez.
Po likwidacji części prawosławnej cmentarza brama północna straciła funkcję wejścia głównego. Przejęła ją brama usytuowana od strony zachodniej. Powstały też kolejne wejścia na cmentarz, usytuowane w dwóch pozostałych częściach parkanu – południowej i wschodniej. Z czasem, poza dwiema głównymi alejami, zatarł się też dawny układ cmentarza. Po zakończeniu II wojny światowej pochówki były lokowane bez planu, zapełniając każde wolne miejsce. Tym samym pomiędzy XIX-wieczne nagrobki o dużych walorach artystycznych wciskały się współczesne groby. Z czasem brak miejsca wymusił powstanie drugiego w Radzyniu cmentarza – komunalnego. W latach 80. XX wieku zlokalizowano go na ul. Lubelskiej, obok nieczynnego cmentarza żydowskiego.
Komentarze obsługiwane przez CComment