Cudze chwalicie, swoje poznajcie... (cz. 182)
Przegaliny Duże (gm. Komarówka Podlaska) są miejscowością z bogatą historią sięgającą XV wieku. Przed I wojną światową były znane w całej Europie z powodu obserwatorium astronomicznego. Jego projektantem i budowniczym był Władysław Szaniawski, z wykształcenia inżynier a z pasji matematyk i astronom.
Władysław Szaniawski urodził się 15 lipca 1861 roku. Ukończył szkoły w Warszawie i Krakowie, a w latach 1880-1884 odbył studia techniczne w École Speciale des Arts et Manufactures w Gandawie (Belgia). Krótko po nich pracował w biurze projektów w fabryce Rudzkiego w Pruszkowie. Na przełomie XIX i XX w., zgodnie z wolą ojca, zarządzał dobrami przegalińskimi. W 1909 roku samodzielnie zaprojektował i sfinansował budowę obserwatorium astronomicznego oraz stacji meteorologicznej II rzędu, która współpracowała z Instytutem Meteorologicznym. By tego dokonać musiał sprzedać część majątku. Otrzymał też, jako jeden z nielicznych w Polsce, zezwolenie Ministerstwa Poczt i Telegrafów na używanie urządzeń radiowych. Władysław Szaniawski był też konstruktorem. Jego dziełem jest m.in. anemofon – przyrząd do mierzenia kierunku i prędkości wiatru, jak również wiele zegarów wahadłowych. Do dnia dzisiejszego zachowały się m.in. dwa zegary wieżowe, które możemy zobaczyć na kościołach w Żelechowie (powiat garwoliński) i Komarówce Podlaskiej (powiat radzyński).
Obserwatorium w Przegalinach było bardzo dobrze i nowocześnie wyposażone. W tym czasie na ziemiach polskich nie było żadnego dorównującego mu pod tym względem. Na jego potrzeby Władysław Szaniawski wzniósł oddzielny budynek, który został ulokowany w ogrodzie, 350 m od pałacu (w kierunku południowo-zachodnim). Składał się on z dwóch części – pawilonu południkowego i kopuły. W tej pierwszej zainstalowane zostało koło południkowe Mailhala (z obiektywem o średnicy 8,1 cm) oraz dwa zegary wahadłowe. Jeden z nich był konstrukcji Szaniawskiego, a drugi Rieflera. Z kolei w kopule znalazł się refraktor z obiektywem Zeissa o średnicy 20 cm i ogniskowej 3 m. Ponadto w obserwatorium astronomicznym znalazły się dwie kamery fotograficzne (z obiektywami o średnicy 12 cm i ogniskowej 60 cm) oraz luneta Steinheila (z obiektywem o średnicy 10,8 cm). Drugi z wymienionych elementów służył jako prowadnica przy obserwacjach fotograficznych. Ponadto w wieży nieodległego pałacu Władysław Szaniawski zainstalował teleskop.
Przegalińskie obserwatorium nawiązało współpracę z placówkami naukowymi w Warszawie, Krakowie i Lwowie. Sam Władysław Szaniawski był członkiem współpracownikiem Komisji Fizjograficznej krakowskiej Akademii Umiejętności. Na przeszkodzie poważnej i jego długofalowej działalności stanęła I wojna światowa oraz wojna polsko-bolszewicka 1920 roku. W tym czasie samo obserwatorium nie ucierpiało, jednak przegaliński majątek został zrujnowany. Właściciela nie było stać na jego utrzymywanie, w związku z czym w 1925 roku doszło do likwidacji obserwatorium. Rok później Władysław Szaniawski podzielił majątek w równych częściach pomiędzy synów (Władysława, Jana i Jerzego) oraz żonę Zofię. Dobra przegalińskie w 1931 roku przypadły Janowi Szaniawskiemu. Po jego śmierci, w 1947 roku budynek obserwatorium został rozebrany i tym samym zakończyła się historia obserwacji astronomicznych w Przegalinach Dużych.
Wyposażenie przegalińskiego obserwatorium trafiło m.in. do obserwatorów astronomicznych w Warszawie, Ostrowiku koło Otwocka oraz na Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet w Wilnie oraz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Do dnia dzisiejszego, w ostatnim z wymienionych, znajduje się m.in. refraktor Zeissa oraz zegar astronomiczny Rieflera. W 1949 roku z ich pomocą dwóch poznańskich astronomów – Jerzy Dobrzycki i Andrzej Kwiek – odkryło nową planetoidę o nazwie (1572) Posnania. Sprzęt nadal jest w stanie pełnej sprawności. W celach dydaktycznych korzystają z niego studenci, służy też do popularyzacji astronomii dla odwiedzających to miejsce wycieczek młodzieży szkolnej.
W dowód uznania za działalność kulturalną i społeczną Władysław Szaniawski piastował godność sędziego pokoju. Zmarł 16 stycznia 1931 roku po czym został pochowany na cmentarzu parafialnym w Przegalinach Dużych. Spoczywa razem z synem Janem, który zmarł 26 stycznia 1945 roku w obozie NKWD w Jegolsku (po tym jak został aresztowany w październiku 1944 roku i wywieziony w głąb ZSRR). W grobie została złożona też ziemia ze zbiorowej mogiły więźniów zamęczonych w tym obozie.
6 czerwca 2019 roku, w ramach „Pikniku Astronomicznego” zorganizowanego przez stowarzyszenie „Nadzieja i Przyszłość”, przed budynkiem przegalińskiego pałacu ustawiona została metalowa tablica upamiętniająca postać Władysława Szaniawskiego. Jej odsłonięcia dokonała Monika Skowrońska – wnuczka astronoma pochodzącego z Przegalin Dużych.
Komentarze obsługiwane przez CComment